13 września br. w swoim dorocznym Orędziu o stanie Unii przewodniczący Komisji Jean-Claude Junckerpowiedział: – Pomimo debaty i kontrowersji wokół tego tematu udało nam się poczynić znaczące postępy (…). Musimy teraz zdwoić wysiłki. Przed końcem miesiąca Komisja przedstawi nowy pakiet wniosków, ze szczególnym uwzględnieniem powrotów, solidarności z Afryką oraz otwierania legalnych sposobów migracji.

Komisja analizuje postępy w realizacji Europejskiego programu w zakresie migracji z 2015 r. i określa kolejne działania mające na celu wdrożenie brakujących elementów silniejszej, bardziej sprawiedliwej i skuteczniejszej unijnej polityki w dziedzinie migracji i azylu. W oparciu o dotychczasowe postępy Komisja przedstawia szereg nowych inicjatyw w kluczowych obszarach: nowy program przesiedleń obejmujący co najmniej 50 tys. uchodźców, projekty pilotażowe dotyczące legalnej migracji, które Komisja może pomóc finansować i koordynować, a także nowe środki mające zwiększyć skuteczność unijnej polityki powrotowej. Komisja wzywa również państwa członkowskie, by pilnie poczyniły postępy w sprawie reformy wspólnego europejskiego systemu azylowego oraz podjęły dalsze działania na rzecz współpracy z krajami pochodzenia i tranzytu migrantów, w szczególności poprzez zapewnienie dodatkowych wkładów do unijnego funduszu powierniczego na rzecz Afryki.

Pierwszy wiceprzewodniczący Komisji, Frans Timmermans, powiedział: – Nasze wspólne wysiłki, by odpowiedzieć na kryzys migracyjny i uchodźczy, przyniosły wymierne rezultaty: znacznie zmalała liczba przybywających osób o nieuregulowanym statusie zarówno we wschodniej, jak i środkowej części Morza Śródziemnego. Cel nie został jednak jeszcze osiągnięty. Musimy utrzymać kurs i dalej umacniać nasze wszechstronne podejście do kwestii migracji poprzez wprowadzenie pozostałych elementów składowych.

Wysoka przedstawiciel/wiceprzewodnicząca Federica Mogherini stwierdziła: – W ciągu ostatnich dwóch lat nadaliśmy ostateczny kształt unijnej polityce migracyjnej, która przynosi już rezultaty. Chodzi o zarządzanie jednym z najbardziej złożonych, strukturalnych zjawisk naszych czasów, a nie o tymczasową sytuację wyjątkową. Nasza współpraca z partnerami w Afryce, ale również z ONZ, zaczęła przynosić owoce, gdyż zapewnia lepszą ochronę migrantom, zmniejsza zyski osób prowadzących handel i przemyt ludzi oraz oferuje alternatywne rozwiązania i drogi prawne. Będziemy trzymać się obranego kursu: odniesiemy sukces tylko wtedy, gdy będziemy konsekwentni i będziemy prezentować jednolity front.

Komisarz ds. migracji, spraw wewnętrznych i obywatelstwa Dimitris Avramopoulos skomentował: Nadszedł moment, by podjąć kolejne kroki w celu wypracowania uczciwej, solidnej i realistycznej polityki migracyjnej UE. Oznacza to dalsze okazywanie solidarności wobec państw członkowskich, których najbardziej dotyczy problem, ale również znalezienie szybko właściwego kompromisu w sprawie reformy wspólnego europejskiego systemu azylowego. Oznacza to także poprawę sytuacji związanej z powrotami. Proponujemy utworzenie prawdziwie operacyjnego centrum powrotów UE w ramach Europejskiej Agencji Straży Granicznej i Przybrzeżnej. Musimy pomyśleć o realnych alternatywach dla podejmowania niebezpiecznej podróży przez osoby o nieuregulowanym statusie. Zasadnicze znaczenie ma zatem inwestowanie w bardziej legalne sposoby migracji, zarówno w celu ochrony, jak również w celu podjęcia studiów lub pracy.

Przegląd śródokresowy Europejskiego programu w zakresie migracji pokazuje pozytywny wpływ unijnego systemu zarządzania migracją w ostatnich dwóch latach na ograniczenie czynników zachęcających do migracji nieuregulowanej, wzmocnienie ochrony naszych granic zewnętrznych, wywiązywanie się z naszego obowiązku pomagania uchodźcom, a także na poprawę legalnych sposobów migracji do Europy. Zasadnicze znaczenie ma teraz kontynuowanie bieżących wysiłków w oparciu o te wyniki, natężenie działań na rzecz bardziej stabilnych i strukturalnych rozwiązań oraz pozostanie w gotowości, by reagować na nieprzewidziane sytuacje, gdyż Europa nadal znajduje się pod dużą presją migracyjną. Dlatego Komisja proponuje podjęcie następujących kroków:

Dalsze zapewnianie solidarności

Dotychczas relokowano ponad 29 tys. osób. Pierwszy tego rodzaju mechanizm relokacji w historii, realizowany na szeroką skalę i koordynowany przez UE, znacznie przyczynił się do zmniejszenia presji na systemy azylowe we Włoszech i w Grecji. Najpilniejszym priorytetem jest teraz zapewnienie szybkiej relokacji wszystkich pozostałych kwalifikujących się osób, które przybyły do Włoch i Grecji do dnia 26 września br. Zakłada się, że system relokacji obejmie w sumie około 37 tys. osób.

Presja migracyjna wywierana na Włochy i Grecję nadal jednak jest wysoka ze względu na nagromadzone zaległości w rozpatrywaniu wniosków składanych przez osoby, które przybyły w 2016 r. i w pierwszej połowie 2017 r. Komisja jest gotowa zapewnić wsparcie finansowe państwom członkowskim, które trwają przy swoich wysiłkach i prowadzą działania na skalę wykraczającą poza obecne systemy relokacji. EASO i inne agencje UE powinny w dalszym ciągu udzielać pomocy na rzecz Włoch i Grecji, a w razie potrzeby ją zwiększyć.

Jednocześnie nie można wciąż polegać na doraźnych środkach. Dlatego też Komisja wzywa współprawodawców, by wykorzystali obecną szansę i osiągnęli zdecydowane postępy w zakresie reformy wspólnego europejskiego systemu azylowego, a szczególnie rozporządzenia dublińskiego.

Poprawa legalnych sposobów migracji: co najmniej 50 tys. nowych miejsc przesiedlenia

Komisja zaleca utworzenie nowego unijnego programu przesiedleń, w ramach którego w ciągu najbliższych dwóch lat do Europy zostanie przesiedlonych co najmniej 50 tys. osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji i wymagających ochrony międzynarodowej. Jest to element starań Komisji, która dąży do zapewnienia realnych, bezpiecznych i legalnych alternatywnych rozwiązań osobom, których życiu grozi niebezpieczeństwo ze strony grup przemytników. Nowy program zostanie wprowadzony do października 2019 r. i będzie się opierał na realizowanych z powodzeniem bieżących programach przesiedleń, które zapewniły nowy dom ponad 23 tys. osób. Programy te dobiegają właśnie końca.

Komisja przeznaczyła 500 mln euro na wspieranie państw członkowskich w ich wysiłkach w zakresie przesiedleń. Należy kontynuować przesiedlenia z Turcji i Bliskiego Wschodu, a jednocześnie bardziej skupić się na przesiedleniach osób wymagających szczególnego traktowania z Afryki Północnej i Rogu Afryki; w szczególności Libii, Egiptu, Nigru, Sudanu, Czadu i Etiopii. Przyczyni się to do dalszej stabilizacji przepływów migracyjnych wzdłuż szlaku środkowośródziemnomorskiego, a zwłaszcza będzie wsparciem dla UNHCR w pracach nad stworzeniem mechanizmu ewakuacji z Libii w sytuacjach wyjątkowych. Dzisiejsze zalecenie jest następstwem i uzupełnieniem procesu składania zobowiązań w zakresie przesiedleń rozpoczętego w 4 lipca 2017 r. Dotychczas 11 państw członkowskich zobowiązało się do przesiedlenia 14 tys. osób. Będzie ono służyło uzupełnieniu luki w finansowaniu do czasu przyjęcia nowych stałych ram UE w zakresie przesiedleń, zaproponowanych przez Komisję w lipcu 2016 r.

Ponadto Komisja zachęca państwa członkowskie do utworzenia prywatnych systemów sponsorowania, które pozwolą prywatnym grupom lub organizacjom społeczeństwa obywatelskiego organizować i finansować przesiedlenia zgodnie z ustawodawstwem krajowym. W tym celu Komisja zaprosiła EASO do koordynowania projektu pilotażowego dotyczącego prywatnych systemów sponsorowania z udziałem zainteresowanych państw członkowskich.

By zamienić nieuregulowane przepływy na migrację ekonomiczną do państw członkowskich UE stosownie do potrzeb, Komisja proponuje koordynowanie i wspieranie finansowo projektów pilotażowych na rzecz legalnej migracji z państwami trzecimi. Takie projekty powinny koncentrować się w pierwszej kolejności na państwach, które wykazały zaangażowanie polityczne na rzecz szukania wspólnych rozwiązań kwestii nieuregulowanej migracji i readmisji migrantów o nieuregulowanym statusie. Parlament Europejski i Rada powinny również szybko dojść do porozumienia i przyjąć wniosek Komisji w sprawie zmienionej niebieskiej karty UE, który poprawi zdolność UE w zakresie przyciągania i zatrzymywania wysoko wykwalifikowanych pracowników i zapewni, by państwa członkowskie mogły polegać na potrzebnej sile roboczej, gdy jej faktycznie potrzebują.

Wspólna polityka wizowa UE jest również zasadniczym narzędziem mobilności, w szczególności ułatwiającym turystykę i prowadzenie działalności gospodarczej, lecz także podstawowym narzędziem zapobiegania zagrożeniom w zakresie bezpieczeństwa lub związanym z nieuregulowaną migracją. Komisja oceni, czy obecna polityka wizowa nadal odpowiada obecnym i przyszłym wyzwaniom, i rozważy potrzebę jej aktualizacji.

Bardziej skuteczna polityka UE w zakresie powrotów

Wskaźniki powrotu są nadal niezadowalające (około 36 proc. w latach 2014 – 2015), a liczbę osób, które zostaną zawrócone przez państwa członkowskie UE w najbliższej przyszłości, szacuje się na 1,5 miliona. W tym kontekście Komisja proponuje zwiększyć wysiłki na wszystkich frontach na rzecz powrotów. W ramach Europejskiej Agencji Straży Granicznej i Przybrzeżnej znacząco wzmocniony zostanie Departament ds. Powrotów, aby zapewnić jej możliwość stosowania prawdziwie proaktywnego podejścia do zarządzania powrotami, a także kierowania i koordynowania w całej UE zarządzaniem powrotami.

Państwa członkowskie muszą dalej usprawniać swoje strategie polityki w zakresie powrotów zgodnie z zaleceniem Komisji z 2017 r. i uaktualnionym planem działania w sprawie powrotów, w ścisłej współpracy z Europejską Agencją Straży Granicznej i Przybrzeżnej. W tym celu Komisja publikuje dzisiaj zmieniony Podręcznik dotyczący powrotów, który odzwierciedla wszystkie te zalecenia dla organów krajowych w sprawie powrotów. Państwa członkowskie na granicach zewnętrznych mogą, w stosownych przypadkach, stosować podejście „Hotspot”, aby zapewnić sprawne zarządzanie operacjami, zwłaszcza w sytuacji znacznego wzrostu liczby przybywających osób.

W celu zacieśnienia współpracy w zakresie readmisji przez państwa pochodzenia, należy stosować wszystkie dostępne środki zachęty i wywierania wpływu na szczeblu UE i na szczeblu krajowym.

Wymiar zewnętrzny: Postępy w ramach umowy ramowej o partnerstwie

Od czasu utworzenia rok temu ram partnerstwa na rzecz migracji osiągnięto znaczące wyniki w zakresie wspólnego zarządzania przepływami migracyjnymi z państwami pochodzenia i tranzytu. Należy kontynuować poczynione postępy, ponadto konieczne są dalsze działania w szeregu kluczowych kwestii. Oznacza to m.in. dalsze wzmacnianie funduszu powierniczego UE na rzecz Afryki, w szczególności jego północnoafrykańskiego segmentu poprzez dodatkowe finansowanie przez państwa członkowskie.

Maleje liczba osób przybywających i liczba ofiar śmiertelnych na morzu. W tym kontekście należy kontynuować wspólne wysiłki wzdłuż szlaku środkowośródziemnomorskiego. Należy jeszcze bardziej zintensyfikować działania, m.in. we współpracy z UNHCR i IOM poprawić sytuację migrantów zablokowanych w Libii, w szczególności w ośrodkach dla uchodźców, stwarzać możliwości społeczno-gospodarcze dla lokalnych społeczności, zintensyfikować prace w zakresie wspomaganych dobrowolnych powrotów oraz wzmocnić zdolność władz Libii w zakresie kontroli granic południowych. Ponadto należy kontynuować prace wzdłuż innych szlaków migracyjnych, zwłaszcza w związku z coraz większą współzależnością tych szlaków.

UE i państwa członkowskie muszą także ściśle współpracować w zakresie realizacji ambitnej inicjatywy Global Compact ONZ na rzecz bezpiecznej, uporządkowanej i legalnej migracji oraz osiągnięcia globalnego porozumienia w sprawie uchodźców, a także rozwoju kompleksowych ram działania na rzecz uchodźców z krajami pilotażowymi.

Kontekst

Po objęciu obowiązków przewodniczącego Komisji Jean-Claude Juncker powierzył komisarzowi odpowiedzialnemu za kwestie migracji, Dimitrisowi Avramopoulosowi, zadanie wypracowania wspólnie z innymi komisarzami nowej polityki migracyjnej będącej jednym z 10 priorytetów Komisji Junckera wymienionych w wytycznych politycznych. Koordynacją tej współpracy zajmuje się pierwszy wiceprzewodniczący Frans Timmermans.

W dniu 13 maja 2015 r. Komisja Europejska zaproponowała w Europejskim programie w zakresie migracjizakrojoną na szeroką skalę strategię, której celem jest sprostanie najpilniejszym wyzwaniom trwającego obecnie kryzysu, a także wyposażenie UE w narzędzia do lepszego zarządzania migracją w perspektywie średnio- i długoterminowej w dziedzinie nieuregulowanej migracji, granic, azylu i legalnej migracji.

Dzisiejszy komunikat stanowi przegląd śródokresowy dotychczasowych osiągnięć w realizacji Europejskiego programu w zakresie migracji. Określono w nim również nowe inicjatywy Komisji dotyczące kluczowych obszarów oraz wskazano, gdzie niezbędne są dalsze wysiłki w nadchodzących miesiącach.