Obywatele oczekują, że sprawcy przestępstw nie będą mogli uniknąć kary poprzez ucieczkę do innego państwa członkowskiego ani wykorzystywać różnic w krajowych systemach prawnych. Jednocześnie prawo karne stanowi nadal stosunkowo nową dziedzinę na szczeblu UE.

Istotne jest stworzenie jasnej europejskiej polityki kryminalnej, umożliwiającej Unii określenie czy, kiedy i jak stosować prawo karne w celu lepszego wdrażania danej polityki. Traktat lizboński przewiduje ramy, które to umożliwiają, ponieważ zezwala UE na wykorzystywanie prawa karnego do wzmocnienia wykonywania polityk i przepisów UE.

Sankcje karne nie we wszystkich dziedzinach polityki są najlepszymi narzędziami służącymi egzekwowaniu przepisów. Jednak stosowanie sankcji karnych może jednak sprawić, że niektóre przepisy europejskie, dotyczące np. zapobiegania manipulacjom na rynkach finansowych lub ochrony pieniędzy podatników przed nadużyciami, staną się bardziej skuteczne. Stosowanie sankcji karnych powinno być ograniczone do szczególnie poważnych przestępstw po dokonaniu dogłębnej i dokładnej analizy.

W opublikowanym dzisiaj komunikacie pt. „W kierunku polityki kryminalnej UE” Komisja Europejska po raz pierwszy określiła strategię i zasady, które zamierza stosować przy wykorzystywaniu prawa karnego UE w celu wzmocnienia realizacji polityk europejskich i ochrony interesów obywateli.

– Europejczycy oczekują, że UE będzie pomagać w zwalczaniu przestępczości. Musimy podjąć to wyzwanie, w pełnym poszanowaniu rozstrzygającego głosu parlamentów narodowych w dziedzinie prawa karnego. Traktat lizboński wyposażył nas w instrumenty, które pozwolą na stawienie czoła wyzwaniu, jakim jest prawo karne, w sposób zrównoważony oraz zgodnie z podstawowymi prawami do wolności i bezpieczeństwa. Nowy traktat ustanawia wyraźne ograniczenia i hamulce: nie można podjąć żadnej decyzji bez pełnej demokratycznej kontroli Parlamentu Europejskiego oraz nadzoru parlamentów narodowych, które odgrywają ważną rolę w procesie decyzyjnym – oświadczyła wiceprzewodnicząca Viviane Reding, komisarz UE ds. sprawiedliwości.

Według szacunków łączny koszt, jaki ponosi całe społeczeństwo z powodu przestępczości na terytorium UE, wynosi rocznie 233 mld EUR. Jasno zdefiniowana polityka kryminalna UE może pomóc w zapewnieniu wykonania przepisów na szczeblu UE, w szczególności aby zapobiec manipulacji na rynkach finansowych, w tym wykorzystywaniu informacji wewnętrznych, aby chronić pieniądze podatników przed nadużyciami finansowymi na szkodę budżetu UE oraz aby chronić środowisko.

Dzisiejszy komunikat określa warunki, na których Unia oraz państwa członkowskie mogą współpracować w celu wprowadzenia w życie spójnej polityki kryminalnej UE.

Najważniejsze wytyczne obejmują następujące kwestie: prawo kryminalne należy zawsze stosować jako środek ostateczny, sankcje prawnokarne są ograniczone do przypadków szczególnie poważnych przestępstw, środki prawnokarne uwzględniają prawa podstawowe: nowe prawodawstwo wymaga bezwzględnego poszanowania praw podstawowych zagwarantowanych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej oraz w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, każda decyzja dotycząca przyjęcia określonego rodzaju środka prawnokarnego lub sankcji musi zawierać jasne udokumentowane informacje oraz być zgodna z zasadami pomocniczości i proporcjonalności.

Środki prawnokarne przyjęte na szczeblu UE przez Parlament Europejski i Radę Ministrów różnią się od krajowego prawa karnego pod jednym ważnym względem: nie mogą nakładać bezpośrednich obowiązków na jednostki. Prawo karne UE może skutkować nałożeniem sankcji na jednostki dopiero z chwilą transpozycji do krajowego porządku prawnego przez parlament narodowy. Z tego względu zaangażowanie parlamentów narodowych w proces legislacyjny aktów w dziedzinie prawa karnego jest uznawane przez Komisję Europejską za niezwykle istotne.

Podstawowe informacje

UE przyjmowała środki w dziedzinie prawa karnego przez ponad dekadę, mając na celu lepsze zwalczanie przestępczości, która nabiera charakteru coraz bardziej międzynarodowego i jest coraz bardziej wyrafinowana. Wcześniej przyjmowane prawodawstwo było rozwijane bez spójnej podstawy politycznej i nie zawsze jest skutecznie egzekwowane. W marcu 2010 r. unijna komisarz ds. sprawiedliwości Viviane Reding podkreśliła potrzebę stworzenia zrównoważonego i spójnego podejścia do polityki w dziedzinie prawa karnego i poinformowała o zamiarze podjęcia działań w tym obszarze (SPEECH/10/89). Ogłaszając dzisiejszy komunikat pt. „W kierunku polityki kryminalnej UE”, Komisja dotrzymuje swojego przyrzeczenia oraz uwzględnia opinie osób wykonujących zawody prawnicze oraz pracowników naukowych, którzy wzywali do bardziej spójnego podejścia do prawa karnego na szczeblu UE, tak jak zostało to ujęte przez twórców Manifestu na temat polityki karnej UE z 2009 r.

Komunikat jest prezentowany kolegium przez wiceprzewodniczącą Viviane Reding wraz z wiceprzewodniczącym Siimem Kallasem oraz komisarzami Janezem Potočnikiem, Ollim Rehnem, Michelem Barnier’em i Algirdasem Šemetą.

W 2005 r. Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł w przełomowym orzeczeniu, że Parlament Europejski i Rada mają uprawnienia do przyjmowania sankcji w dziedzinie prawa karnego w przypadkach, w których jest to istotne w celu ułatwienia egzekwowania prawa UE (zob. IP/05/1136). Traktat lizboński (w szczególności art. 83 i 325 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) umożliwia przyjęcie przez UE – pod pewnymi warunkami – norm minimalnych w dziedzinie prawa krajowego odnoszących się do określania przestępstw i sankcji, jeżeli przepisy UE nie są skutecznie egzekwowane.

Traktat lizboński zmienił również ramy prawne dotyczące środków prawnokarnych UE: nie można uchwalić przyjęcia żadnego środka prawnokarnego bez zgody Parlamentu Europejskiego, a Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej sprawuje teraz pełną kontrolę sądową. Nowy traktat wzmacnia również znacząco rolę parlamentów narodowych, ponieważ mogą one przedstawić swoje opinie na temat projektu aktu prawnego oraz monitorować przestrzeganie zasady pomocniczości. Rada może przyjąć wniosek, jeżeli poprze go większość kwalifikowana państw członkowskich. Potrzeba zastosowania prawa karnego UE okazuje się konieczna w takich dziedzinach, jak na przykład ochrona funkcjonowania rynków finansowych, ochrona euro przed fałszowaniem czy zwalczenie nadużyć finansowych na szkodę budżetu UE. W odniesieniu do tej ostatniej dziedziny Komisja zaprezentowała już konkretne plany w maju.

Środki prawnokarne UE mogą określać, które naruszenia przepisów mają być uznawane za przestępstwa w krajowych ustawodawstwach na całym terytorium Unii. Mogą również określać skuteczne, proporcjonalne sankcje karne o charakterze zniechęcającym, takie jak wymóg nakładania za dane przestępstwo grzywien w określonych stawkach lub kary pozbawienia wolności w określonym wymiarze. Może to stanowić ważny instrument odstraszający sprawców i zapobiegać przestępstwom w przyszłości.

Przed przedłożeniem wniosków legislacyjnych w tej dziedzinie Komisja będzie oceniać, czy potrzebne jest stosowanie prawa karnego, a w stosownych przypadkach, jakie sankcje są najbardziej odpowiednie, aby doprowadzić do egzekwowania prawa w danym obszarze polityki. Komisja przedstawi – we współpracy z Parlamentem Europejskim i Radą – wspólne standardowe sformułowania do stosowania w przyszłym prawodawstwie w dziedzinie prawa karnego, aby zapewnić jego spójność. Komisja powoła również grupę ekspertów, która będzie pomagać w zbieraniu udokumentowanych informacji na temat transgranicznego wymiaru oraz skutków pewnych przestępstw.

Więcej informacji

Portal informacyjny Dyrekcji Generalnej ds. Sprawiedliwości

Polityka kryminalna UE

Strona internetowa wiceprzewodniczącej Viviane Reding, komisarz UE ds. sprawiedliwości